Orkiestra Lubczyków sprzed ponad 100 lat

26 maj 2019 | wpis w: Aktualności

Temat orkiestry Lubczyków, która przed I wojną światową funkcjonowała w parafii Racławiczki, był na tej stronie poruszany już wiele razy. Ostatnią inicjatywą mającą na celu przywrócenie do lokalnej pamięci tego wątka historii, była zorganizowana w lutym tego roku konferencja z cyklu “Muzyka tradycyjna Opolszczyzny” (Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu) oraz koncert pn. “Pieśni wracają do domu” (Gminny Ośrodek Kultury w Strzeleczkach).

W najnowszym wydaniu „Rocznika Borów Niemodlińskich 2018-2019”, który zaprezentowany został na początku tego roku, w opracowaniu pt. „O orkiestrze Lubczyków”1 podjąłem się próby złożenia w całość wiedzy, jaką na przestrzeni ostatnich dwóch lat udało mi się w tej materii zebrać.

Zapraszam więc do lektury jednego z ciekawszych wątków historii parafii Racławiczki.


Co wiemy o orkiestrze Lubczyków (Orchester der Lubczyks), o której pisze Schmidt, a która ponad 100 lat temu funkcjonowała na terenie parafii Racławiczki? Co się z nią stało i dlaczego obecnie praktycznie nikt z miejscowej ludności nie potrafi czegokolwiek na jej temat powiedzieć?

Dlaczego obecnie tak trudno jest odnaleźć jakieś informacje o opisywanej tutaj orkiestrze? Okazuje się, że jednym z głównych problemów jest to, iż Schmidt w artykule, w którym opisał m.in. swój pobyt w parafii („Bemerkungen über das polnische Volkslied in Oberschlesien, besonders in Kreise Neustadt“) nie zawsze podaje imiona mieszkańców, których nagrywał, albo z którymi rozmawiał.

Wśród wymienionych osób są: Pauline Popiolek, Josef Popiolek, niejaki stary Rusch, – z Dziedzic; Mathilde Sobota, Lubczyk (kobieta) oraz Suchan (kobieta i mężczyzna) – z Racławiczek. W swoim artykule wspomina on także spotkanie z kramarzem Schnurpfeilem z Dziedzic oraz starego Wöhla z tej samej miejscowości – były to osoby, które pisały wiersze2. Zaś z opisu dołączonego do wydanej wiosną 2018 roku płyty CD wyłaniają się kolejne nazwiska i imiona: Rogusch (kobieta), Worczak (kobieta), Sacher (kobieta), Lubczyk (mężczyzna), Anna Pachotto, Suzana Apostel3.

Ciekawym faktem jest swego rodzaju ciągłość repertuaru w kolejnych pokoleniach. Świadczą o tym nagrania z roku 1951 prowadzone w ramach Akcji Zbierania Folkloru Polskiego (AZFP) oraz z lat 1975 i 1976-1983 w ramach nagrań przeprowadzanych przez Radio Opole. Pewne pieśni z lat 70. i 80. grane są na podstawie tych z lat 50., a te z kolei były grane najpewniej na podstawie tych, które w 1913 roku grała orkiestra Lubczyków. Nawet funkcjonująca po II wojnie światowej orkiestra Anny Uliczkowej (1908-1981) ze Smolarni grała w tej samej tonacji i stylistyce, co orkiestra sprzed ponad 100 lat4.

Pierwszy trop

Na pierwszy trop dający jakiekolwiek informacje o opisywanej tutaj orkiestrze natrafiono w listopadzie 2017 r. podczas rozmowy z byłym mieszkańcem Smolarni, który również nosi nazwisko Lubczyk, jednak nie jest on spokrewniony z poszukiwaną tutaj rodziną (a przynajmniej na razie takiego pokrewieństwo nie odnaleziono), uzyskano przybliżoną informację o tym kto ponad 100 lat temu mógł prowadzić tę orkiestrę. Według informacji, jakie przekazał mu jego ojciec, w Dziedzicach faktycznie mieszkała dawniej rodzina Lubczyk, która była zaangażowana w muzykowanie i wskazał nawet konkretną osobę, która jest ich potomkiem, a mówiąc dokładniej – ich wnuczkę, która mieszka obecnie w jednej z miejscowości na terenie parafii Racławiczki.

Ona jednak – podczas przeprowadzonej rozmowy – nie potwierdziła tych informacji, mówiąc wprost iż pierwszy raz słyszy o tym jakoby jej dziadkowie prowadzili kiedyś orkiestrę. Tu nie ma się w sumie czemu dziwić, gdyż dziadkowie ci zmarli w młodym wieku, 20 lat zanim ona sama się urodziła.

Domniemanym Lubczykiem, który miałby prowadzić orkiestrę był August, który zmarł 15.10.1917 roku na czerwonkę (niem. Ruhr). Epidemia tej choroby w parafii Racławiczki panowała w drugiej połowie 1917 roku, kiedy to w okresie od 10 sierpnia do 5 listopada – jak wynika z zapisów w księdze pogrzebów – zmarło łącznie 16 osób. Wspomniany wyżej August urodził się 10.04.1878 roku w Dziedzicach, a jego żoną była pochodząca z Chrzelic Marianna Kollek (zm. 16.07.1917 roku w wieku 37 lat). Jego rodzicami byli zaś: Anton (dzierżawca karczmy) i Susanna z domu Kuczera (zm. 19.11.1919 roku w wieku 73 lat), którzy w kwietniu 1872 roku wzięli ślub. I tutaj trop prowadzi do sąsiedniej parafii – do Łącznika. Jak pokazuje zapis z dnia ich ślubu, Anton był synem zagrodnika i pochodził z Chrzelic, zaś Susanna była córką kmiecia i wycużnika z Dziedzic.

Kronika parafialna

Informacji o orkiestrze można by teoretycznie doszukiwać się w parafialnej kronice. Tutaj niestety jest kolejny problem. W domniemanym okresie jej funkcjonowania ówczesny proboszcz parafii ks. Anton Boeger (1863-1926) nie prowadził żadnych zapisów kronikarskich, a parafią kierował przez ponad 30 lat w okresie od 1894 do 1926 roku. Podobnie też jego następca ks. Heinrich Rduch (1878-1931) – proboszcz parafii do roku 1931. Tak naprawdę dopiero ich następca ks. Augustyn Borek (1891-1976) uzupełniał te zapisy, co nie było z pewnością łatwym zadaniem. Nigdzie nie odnaleziono jednak adnotacji, aby we wcześniejszym okresie w parafii funkcjonowała jakakolwiek orkiestra.

Co na to inne dokumenty?

Znane na dzień dzisiejszy kroniki i dokumenty nie dają niestety jednoznacznej odpowiedzi na poszukiwane tutaj pytanie. Jedynie w kronice gminy wiejskiej Dziedzice (Chronik der Gemeinde Sedschütz) znajduje się lakoniczna wzmianka o niejakim Antonie Lubczyku, który w roku 1870 był jednym z mieszkańców, którzy brali udział w wojnie francusko-pruskiej i walczył w 13 starciach. Jak pisze kronikarz: „Szczególnie wspomnieć tu należy żyjącego jeszcze muzykanta i wycużnika Antona Lubczyka, który w 13 potyczkach dzielnie walczył”. Wzmianka ta pochodzi przynajmniej z 1911 roku, gdyż wspominana tutaj kronika prowadzona była na bieżąco od maja tego właśnie roku, początkowo uzupełniana o starsze zapisy, a później na bieżąco uaktualniana.

Wiemy zatem już, że na początku drugiego dziesięciolecia XX wieku w Dziedzicach mieszkał Anton Lubczyk, który był muzykantem i był już osobą starszą – wszakże w 1870 roku walczył na wojnie. Z racji tego, iż w dniu pisania kroniki był wycużnikiem, można było pokusić się o odnalezienie informacji o nim w księgach kościelnych. I jakiś trop się znalazł. Jeden Lubczyk o takim imieniu zmarł 2.12.1921 roku w wieku 75 lat, a jego rodzicami byli: zagrodnik Anton i Hedwig Przyklenk. Dzięki tym informacjom możemy domniemać, że chodzi tutaj właśnie o muzykanta, o którym wspomina lokalna kronika.

Sprawa rozwojowa

Podczas gromadzenia materiałów źródłowych do tego tekstu, nawiązano kontakt z osobą, która spokrewniona jest z opisywanymi tutaj Lubczykami. Udało się m.in. ustalić, iż muzykant Anton Lubczyk z Dziedzic był spokrewniony z wieloma innymi rodzinami o tym samym nazwisku z Chrzelic – stamtąd wszakże pochodził. Co ciekawsze miał on młodszego o kilkanaście lat brata o imieniu Philip (1859-1929), który był osobą muzykalną i grał na instrumentach podobnie jak w późniejszych latach jego potomkowie. Okazuje się, że obecnie na instrumentach grają m.in. jego praprawnuk razem ze swoim 12-letnim synem – tj. 3xprawnukiem Philipa. Muzykalność przodków tej gałęzi Lubczyków i późniejszych jej potomków – zarówno takich którzy ukończyli szkoły o kierunku muzycznym, a w jednym przypadku byli nawet nauczycielami muzyki – w swoich relacjach potwierdziły również dwie inne osoby z nią spokrewnione, jedna z terenu gminy Biała, a druga z Niemiec.

Jak więc widać sprawa orkiestry Lubczyków sprzed 100 lat jest tematem rozwojowym i z każdym miesiącem przynosi nowe informacje. Nie ulega jednak wątpliwości, że bez odnalezienia konkretnych dokumentów, które przybliżyłyby nam tę historię albo mieszkańców posiadających wiedzę w tym temacie, wiedza o tej orkiestrze może utkwić w miejscu i pozostać na obecnym stanie badań. Miejmy jednak nadzieję, że tak się nie stanie i kiedyś szczegółowe informacje o tej orkiestrze, jej członkach i potomkach ujrzą światło dzienne.

Najstarsze znane do tej pory zdjęcie przedstawiające „młodsze” już pokolenie osób grających na instrumentach. Po lewej stronie stoi Robert Kollek z Chrzelic (ze skrzypcami), który razem ze swoim synem Joachimem wystąpił m.in. w audycji radiowej Radia Opole. Drugi od prawej strony (z trąbką) to Franz Ulitzka (1905-1988) z Chrzelic, późniejszy mąż Anny (1908-1981) z domu Smolarczyk, która razem z mężem prowadziła w Smolarni zespół folklorystyczny. Fotografia może pochodzić z lat 20. lub 30. XX wieku.
  1. R. Hellfeier, O orkiestrze Lubczyków, w: Rocznik Borów Niemodlińskich 2018-2019, red. Daniel Podobiński, Partnerstwo Borów Niemodlińskich, Niemodlin 2018, s. 115-118.
  2. P. Schmidt, Bemerkungen über das polnische Volkslied in Oberschlesien, besonders in Kreise Neustadt, s. 11.
  3. M. Pucia, Najstarsze zachowane, polskojęzyczne nagrania muzyki ludowej na Śląsku, „Polskie pieśni ludowe na Śląsku Opolskim przez Paula Schmidta w 1913 r. na fonograf zebrane, Polska Akademia Nauk 2017 (tekst do nagrania płytowego).
  4. M. Pucia,  „Źródła. Magazyn kultury ludowej”, audycja Programu Drugiego Polskiego Radia wyemitowana 30.04.2018 r.