Temat orkiestry Lubczyków, która przed I wojną światową funkcjonowała w parafii Racławiczki, był na tej stronie poruszany już wiele razy. Ostatnią inicjatywą mającą na celu przywrócenie do lokalnej pamięci tego wątka historii, była zorganizowana w lutym tego roku konferencja z cyklu “Muzyka tradycyjna Opolszczyzny” (Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu) oraz koncert pn. “Pieśni wracają do domu” (Gminny Ośrodek Kultury w Strzeleczkach).
W najnowszym wydaniu „Rocznika Borów Niemodlińskich 2018-2019”, który zaprezentowany został na początku tego roku, w opracowaniu pt. „O orkiestrze Lubczyków”1 podjąłem się próby złożenia w całość wiedzy, jaką na przestrzeni ostatnich dwóch lat udało mi się w tej materii zebrać.
Zapraszam więc do lektury jednego z ciekawszych wątków historii parafii Racławiczki.
Co wiemy o orkiestrze Lubczyków (Orchester der Lubczyks), o której pisze Schmidt, a która ponad 100 lat temu funkcjonowała na terenie parafii Racławiczki? Co się z nią stało i dlaczego obecnie praktycznie nikt z miejscowej ludności nie potrafi czegokolwiek na jej temat powiedzieć?
Dlaczego obecnie tak trudno jest odnaleźć jakieś informacje o opisywanej tutaj orkiestrze? Okazuje się, że jednym z głównych problemów jest to, iż Schmidt w artykule, w którym opisał m.in. swój pobyt w parafii („Bemerkungen über das polnische Volkslied in Oberschlesien, besonders in Kreise Neustadt“) nie zawsze podaje imiona mieszkańców, których nagrywał, albo z którymi rozmawiał.
Wśród wymienionych osób są: Pauline Popiolek, Josef Popiolek, niejaki stary Rusch, – z Dziedzic; Mathilde Sobota, Lubczyk (kobieta) oraz Suchan (kobieta i mężczyzna) – z Racławiczek. W swoim artykule wspomina on także spotkanie z kramarzem Schnurpfeilem z Dziedzic oraz starego Wöhla z tej samej miejscowości – były to osoby, które pisały wiersze2. Zaś z opisu dołączonego do wydanej wiosną 2018 roku płyty CD wyłaniają się kolejne nazwiska i imiona: Rogusch (kobieta), Worczak (kobieta), Sacher (kobieta), Lubczyk (mężczyzna), Anna Pachotto, Suzana Apostel3.
Ciekawym faktem jest swego rodzaju ciągłość repertuaru w kolejnych pokoleniach. Świadczą o tym nagrania z roku 1951 prowadzone w ramach Akcji Zbierania Folkloru Polskiego (AZFP) oraz z lat 1975 i 1976-1983 w ramach nagrań przeprowadzanych przez Radio Opole. Pewne pieśni z lat 70. i 80. grane są na podstawie tych z lat 50., a te z kolei były grane najpewniej na podstawie tych, które w 1913 roku grała orkiestra Lubczyków. Nawet funkcjonująca po II wojnie światowej orkiestra Anny Uliczkowej (1908-1981) ze Smolarni grała w tej samej tonacji i stylistyce, co orkiestra sprzed ponad 100 lat4.
Pierwszy trop
Na pierwszy trop dający jakiekolwiek informacje o opisywanej tutaj orkiestrze natrafiono w listopadzie 2017 r. podczas rozmowy z byłym mieszkańcem Smolarni, który również nosi nazwisko Lubczyk, jednak nie jest on spokrewniony z poszukiwaną tutaj rodziną (a przynajmniej na razie takiego pokrewieństwo nie odnaleziono), uzyskano przybliżoną informację o tym kto ponad 100 lat temu mógł prowadzić tę orkiestrę. Według informacji, jakie przekazał mu jego ojciec, w Dziedzicach faktycznie mieszkała dawniej rodzina Lubczyk, która była zaangażowana w muzykowanie i wskazał nawet konkretną osobę, która jest ich potomkiem, a mówiąc dokładniej – ich wnuczkę, która mieszka obecnie w jednej z miejscowości na terenie parafii Racławiczki.
Ona jednak – podczas przeprowadzonej rozmowy – nie potwierdziła tych informacji, mówiąc wprost iż pierwszy raz słyszy o tym jakoby jej dziadkowie prowadzili kiedyś orkiestrę. Tu nie ma się w sumie czemu dziwić, gdyż dziadkowie ci zmarli w młodym wieku, 20 lat zanim ona sama się urodziła.
Domniemanym Lubczykiem, który miałby prowadzić orkiestrę był August, który zmarł 15.10.1917 roku na czerwonkę (niem. Ruhr). Epidemia tej choroby w parafii Racławiczki panowała w drugiej połowie 1917 roku, kiedy to w okresie od 10 sierpnia do 5 listopada – jak wynika z zapisów w księdze pogrzebów – zmarło łącznie 16 osób. Wspomniany wyżej August urodził się 10.04.1878 roku w Dziedzicach, a jego żoną była pochodząca z Chrzelic Marianna Kollek (zm. 16.07.1917 roku w wieku 37 lat). Jego rodzicami byli zaś: Anton (dzierżawca karczmy) i Susanna z domu Kuczera (zm. 19.11.1919 roku w wieku 73 lat), którzy w kwietniu 1872 roku wzięli ślub. I tutaj trop prowadzi do sąsiedniej parafii – do Łącznika. Jak pokazuje zapis z dnia ich ślubu, Anton był synem zagrodnika i pochodził z Chrzelic, zaś Susanna była córką kmiecia i wycużnika z Dziedzic.
Kronika parafialna
Informacji o orkiestrze można by teoretycznie doszukiwać się w parafialnej kronice. Tutaj niestety jest kolejny problem. W domniemanym okresie jej funkcjonowania ówczesny proboszcz parafii ks. Anton Boeger (1863-1926) nie prowadził żadnych zapisów kronikarskich, a parafią kierował przez ponad 30 lat w okresie od 1894 do 1926 roku. Podobnie też jego następca ks. Heinrich Rduch (1878-1931) – proboszcz parafii do roku 1931. Tak naprawdę dopiero ich następca ks. Augustyn Borek (1891-1976) uzupełniał te zapisy, co nie było z pewnością łatwym zadaniem. Nigdzie nie odnaleziono jednak adnotacji, aby we wcześniejszym okresie w parafii funkcjonowała jakakolwiek orkiestra.
Co na to inne dokumenty?
Znane na dzień dzisiejszy kroniki i dokumenty nie dają niestety jednoznacznej odpowiedzi na poszukiwane tutaj pytanie. Jedynie w kronice gminy wiejskiej Dziedzice (Chronik der Gemeinde Sedschütz) znajduje się lakoniczna wzmianka o niejakim Antonie Lubczyku, który w roku 1870 był jednym z mieszkańców, którzy brali udział w wojnie francusko-pruskiej i walczył w 13 starciach. Jak pisze kronikarz: „Szczególnie wspomnieć tu należy żyjącego jeszcze muzykanta i wycużnika Antona Lubczyka, który w 13 potyczkach dzielnie walczył”. Wzmianka ta pochodzi przynajmniej z 1911 roku, gdyż wspominana tutaj kronika prowadzona była na bieżąco od maja tego właśnie roku, początkowo uzupełniana o starsze zapisy, a później na bieżąco uaktualniana.
Wiemy zatem już, że na początku drugiego dziesięciolecia XX wieku w Dziedzicach mieszkał Anton Lubczyk, który był muzykantem i był już osobą starszą – wszakże w 1870 roku walczył na wojnie. Z racji tego, iż w dniu pisania kroniki był wycużnikiem, można było pokusić się o odnalezienie informacji o nim w księgach kościelnych. I jakiś trop się znalazł. Jeden Lubczyk o takim imieniu zmarł 2.12.1921 roku w wieku 75 lat, a jego rodzicami byli: zagrodnik Anton i Hedwig Przyklenk. Dzięki tym informacjom możemy domniemać, że chodzi tutaj właśnie o muzykanta, o którym wspomina lokalna kronika.
Sprawa rozwojowa
Podczas gromadzenia materiałów źródłowych do tego tekstu, nawiązano kontakt z osobą, która spokrewniona jest z opisywanymi tutaj Lubczykami. Udało się m.in. ustalić, iż muzykant Anton Lubczyk z Dziedzic był spokrewniony z wieloma innymi rodzinami o tym samym nazwisku z Chrzelic – stamtąd wszakże pochodził. Co ciekawsze miał on młodszego o kilkanaście lat brata o imieniu Philip (1859-1929), który był osobą muzykalną i grał na instrumentach podobnie jak w późniejszych latach jego potomkowie. Okazuje się, że obecnie na instrumentach grają m.in. jego praprawnuk razem ze swoim 12-letnim synem – tj. 3xprawnukiem Philipa. Muzykalność przodków tej gałęzi Lubczyków i późniejszych jej potomków – zarówno takich którzy ukończyli szkoły o kierunku muzycznym, a w jednym przypadku byli nawet nauczycielami muzyki – w swoich relacjach potwierdziły również dwie inne osoby z nią spokrewnione, jedna z terenu gminy Biała, a druga z Niemiec.
Jak więc widać sprawa orkiestry Lubczyków sprzed 100 lat jest tematem rozwojowym i z każdym miesiącem przynosi nowe informacje. Nie ulega jednak wątpliwości, że bez odnalezienia konkretnych dokumentów, które przybliżyłyby nam tę historię albo mieszkańców posiadających wiedzę w tym temacie, wiedza o tej orkiestrze może utkwić w miejscu i pozostać na obecnym stanie badań. Miejmy jednak nadzieję, że tak się nie stanie i kiedyś szczegółowe informacje o tej orkiestrze, jej członkach i potomkach ujrzą światło dzienne.
- R. Hellfeier, O orkiestrze Lubczyków, w: Rocznik Borów Niemodlińskich 2018-2019, red. Daniel Podobiński, Partnerstwo Borów Niemodlińskich, Niemodlin 2018, s. 115-118. ↩
- P. Schmidt, Bemerkungen über das polnische Volkslied in Oberschlesien, besonders in Kreise Neustadt, s. 11. ↩
- M. Pucia, Najstarsze zachowane, polskojęzyczne nagrania muzyki ludowej na Śląsku, „Polskie pieśni ludowe na Śląsku Opolskim przez Paula Schmidta w 1913 r. na fonograf zebrane, Polska Akademia Nauk 2017 (tekst do nagrania płytowego). ↩
- M. Pucia, „Źródła. Magazyn kultury ludowej”, audycja Programu Drugiego Polskiego Radia wyemitowana 30.04.2018 r. ↩