Początki

Historia szkolnictwa w Smolarni ma dosyć krótką historię, której początki sięgają dopiero drugiej połowy lat 20. XX w. Na początku warto jednak cofnąć się do połowy XIX w., tj. do czasów, kiedy dzieci ze Smolarni i Serwitutu uczęszczały do istniejącej w tym czasie szkoły podstawowej w Dziedzicach.

Dziedzicka szkoła wybudowana została w 1843 r. na ziemi, której właścicielami byli gospodarze Mathes Malik i Mathes Okon. Ich grunty wykupione zostały za 140 talarów, a koszt budowy samej szkoły – którą nadzorował stolarz Ruja z Krapkowic – wyniósł 1400 talarów. Do nowo wybudowanej szkoły uczęszczały dzieci z Dziedzic, Smolarni i Serwitutu. Pierwszym jej kierownikiem został Seraphin Lorek, który zarządzał nią do roku 1883. W 1899 r. rozpoczęto rozbudowę szkoły. Nadzorcą prac był przedsiębiorca budowlany Friedrich Kutsche z miejscowości Jegielnica położonej pod Ścinawą Nyską. Po rozbudowie dziedzicka szkoła posiadała 3 izby lekcyjne i pokój nauczycielski, który w razie potrzeby mógł służyć również, jako izba lekcyjna. Koszt wszystkich prac wyniósł 16.000 marek, a uroczyste otwarcie nowego budynku nastąpiło 27.11.1900 r.

Budynek szkoły w Dziedzicach (na fragmencie widokówki z 1942 r.), do którego przez wiele lat uczęszczali także uczniowie ze Smolarni i Serwitutu.

Od początku powstania szkoły w Dziedzicach systematycznie rosła liczba uczęszczających do niej uczniów. W kolejnzch latach wynosiła ona: 1863 r. – 148 uczniów, 1865 r. – 170, 1883 r. – 200, 1897 r. – 219 (w tym 1 Żyd), 1907 r. – 284. Dopiero w drugim dziesięcioleciu XX w. liczba uczniów zaczęła się nieco zmniejszać i wynosiła: w 1911 r. – 278 uczniów, 1912 r. – 269, 1925 r. – 213.

Szkoła w Smolarni

Pierwsze starania o wybudowanie szkoły w Smolarni podjęte zostały przez tutejszych mieszkańców w 1912 r. 9 kwietnia skierowali oni do Rejencji Opolskiej (Wydział Kościołów i Szkolnictwa) pismo, w którym argumentowali potrzebę utworzenia szkoły podstawowej w Smolarni. W znacznej mierze chodziło tutaj o aspekt zdrowotny dzieci w wieku szkolnym ze Smolarni i Serwitutu związany z ich codziennym uczęszczaniem do dziedzickiej szkoły. Dzieci te musiały wychodzić ze swoich domów wczesnym rankiem, aby na czas zdążyć na lekcje, ponadto niektóre z nich uczęszczały na zajęcia przygotowawcze do I komunii świętej, co wiązało się z tym, iż jeszcze później wracały one do domu. Dalej czytamy o tym, iż poprzedniej zimy tutejsze dzieci często wracały do domu przemoknięte i przemarznięte, wskutek czego niektóre z nich poważnie zachorowały.

W piśmie wypisano również rodziny wraz z podaniem liczby dzieci, które wskutek ostatniej zimy doznały poważniejszych problemów zdrowotnych. Dokument wymienia następujące rodziny: Wilhelm Josef (2 dzieci) – wnawiasach podano liczbę dzieci w danej rodzinie, które borykały się z poważniejszymi problemami zdrowotnymi, Joseph Daniel (1), Karoline Jobczÿk (1), Johann Lisson (1) Rochus Daniel (1), Vienzent Apostel (2), Ernst Pieschek (2), Johann Smolarczyk (2), August Pietruschka (2), August Wieja (2), Franz Woehl (2), Johann Walczyk (4), Mathias Josef (1), Anton Okon (1), Karl Pietruschka (1) i Pauline Sufryd (1). Według przeprowadzonego w 1911 r. spisu ludności w Smolarni i Serwitucie mieszkało 540 osób, z czego 127 stanowiły dzieci w wieku szkolnym (23,5%). Zaś w Dziedzicach na 571 mieszkańców dzieci w wieku szkolnym było 150 (26,3%). Jak widać procentowy udział liczby dzieci w stosunku do ogólnej ilości mieszkańców w obydwu miejscowościach był do siebie zbliżony. Kilkustronicowe pismo datowane na 9.04.1912 r. zostało podpisane przez 96 mieszkańców Smolarni i Serwitutu.

Dalsza dokumentacja związana z korespondencją dotyczącą budowy szkoły w Smolarni pochodzi dopiero z marca 1919 r. W tym czasie do dziedzickiej szkoły uczęszczało 89 dzieci ze Smolarni i 27 z Serwitutu. Dwa miesiące później – w maju – oszacowano koszt budowy szkoły na kwotę od 96 a 100 tysięcy marek. Ostateczną decyzję o budowie szkoły podjęto 23.09.1924 r. na spotkaniu, w którym udział wzięli przedstawiciele Rejencji Opolskiej, Landratury w Prudniku, miejscowej rady szkolnej i gminy wiejskiej. Teren pod budowę szkoły o powierzchni 10 morgów (2,5 ha) został wykupiony od hrabiego Tiele-Wincklera z Mosznej za kwotę 3000 marek. Sama budowa rozpoczęła się 27.07.1925 r., a jej kierownikiem był budowniczy Richard Englisch z Białej.

Ostatecznie szkoła w Smolarni rozpoczęła swoją działalność 13.04.1926 r. Jej nauczycielami zostali: Franz Scherner – kierownik szkoły i Kurt Chmielorz – drugi nauczyciel. Obydwoje wcześniej nauczali w Dziedzicach. Budynek szkoły był dwupiętrowy, zwieńczony dachem mansardowym i kryty dachówką. Na parterze znajdowały się dwie izby lekcyjne oraz pomieszczenia mieszkalne dla nauczyciela, a na piętrze pomieszczenia mieszkalne dla kierownika szkoły. Obok szkoły wybudowano – istniejące do dnia dzisiejszego – budynki gospodarcze.

Budynek szkoły w Smolarni na fragmencie widokówki z lat 30. XX w. [Zbiory prywatne autora strony]
W 1927 r. nauczycielem pomocniczym w tutejszej szkole został Josef Kruppa. W 1929 r. tutejsza szkoła nadal składała się z dwóch izb lekcyjnych, a liczba uczniów wynosiła 111. W latach 1927-1930 w ówczesnym powiecie prudnickim na remonty i wyposażenie szkół przeznaczono kwotę trzech milionów funtów. Część z tych pieniędzy została przeznaczona na doposażenie szkoły w Smolarni. Gdzieś pod koniec lat 30. do szkoły zakupione zostały nowe dwuosobowe ławki, które zastąpiły stare, duże ławki czteroosobowe, do których – jak wspomina jedna z mieszkanek – mieściło się nawet sześcioro dzieci.

1.04.1931 r. do smolarskiej szkoły uczęszczało 128 uczniów, w roku szkolnym 1932/33 – 136. Według prognoz pierwszego nauczyciela – Franza Schernera opracowanych w marcu 1932 r. liczba dzieci szkolnych w kolejnych latach miała wynosić: 1933/34 – 144, 1934/35 – 150, 1935/36 – 153 i w roku szkolnym 1936/37 – 150.

W listopadzie 1935 r. nowym kierownikiem smolarskiej szkoły został Georg Schön, a dotychczasowy kierownik – Franz Scherner, przeprowadził się do Strzeleczek gdzie pełnił tę samą funkcję w tamtejszej szkole podstawowej. Do 1945 r. w Smolarnia nauczali m.in.: Franz Scherner (*1890), Kurt Chmielorz (*1896), Georg Schön (1899-1988), Alfons Pluta (*1901), Josef Kruppa (*1901), Karl Tinschert (*1903), Otto Masur (*1906), niejaki Apostel, Czaja oraz nauczycielka o nazwisku Richter.

W styczniu 1945 r. szkołę zamknięto i utworzono w niej polowy szpital dla rannych żołnierzy, tzw. lazaret. W marcu 1945 r. zastrzelono lub też zabito znajdujących się w nim kilku niemieckich żołnierzy. Ich ciała zostały zakopane obok szkoły, po wojnie je ekshumowano i przeniesiono do zbiorowej mogiły znajdującej się na parafialnym cmentarzu w Racławiczkach. Również w marcu spalona została tutejsza szkoła, a co za tym idzie bezpowrotnie przepadły znajdujące się tam ewentualne dokumenty związane z jej historią i działalnością.


Wykaz wykorzystanych źródeł

  • Relacje byłych i obecnych mieszkańców Smolarni i Serwitutu.
  • Chronik der Gemeinde Sedschütz s. 16-15, 28-29, 73, 155 i 156.
  • Schematismus des Bisthums Breslau…, 1863, s. 64; 1865, s. 68; 1897, s. 73. Heukeshoven J., Schul- Schematismus des Bistums Breslau, 1883, s. 146. Handbuch des Bistums Breslau…, 1907, s. 227.
  • Herold C., Schematismus der öffentlichen katholischen…, 1911, s. 225. Handbuch des Bistums Breslau…, 1912, s. 111. Schematismus umfassend die katholischen und simultanen…, 1925, s. 256.
  • APO, Rej. Opo. II, tom II, sygn. 3380, s. 1-9.
  • APO, Rej. Opo. II, tom II, sygn. 3380, s. 125-127, 199-200, 206, 234.
  • APO, Rej. Opo. II, tom II, sygn. 3381.
  • Seppelt F. X., 1929, s. 170.